suriye yönetim modeli

 Stratejik Gelecek Öngörüleri ve Türkiye Merkezli Yapılması Gerekenler

🧭 1. “Koridorlar Çağı” Başladı

• Öngörü: Hem İran hem İsrail farklı koridorlarla Suriye’yi kontrol etmeye çalışıyor. Dürziler, Türkmenler, Kürtler ve Çerkesler bu denklemde yerel aktörlere dönüşüyor.

• Yapılması Gereken: Türkiye, SHIELD-LEVANT gibi çok aktörlü alternatif barışçıl koridorlar oluşturarak vekil savaşlara sivil bir cevap vermeli.

🕊️ 2. Dürzi Dosyası Bölgesel Barışın Kilidi Olabilir

• Öngörü: Suveyda merkezli Dürzi toplumu yeni bir özerklik veya güvence arayışı içinde. İsrail ve ABD tarafından kullanılma riski yüksek.

• Yapılması Gereken: Türkiye, Lübnan-Dürzi hatları ve Ürdün ile özel temas kurarak Dürziler için garantörlük veya kültürel hak teminatı içeren öneriler geliştirmeli.

🛤️ 3. Şam-Hicaz Yolu Barış Diplomasisine Dönüştürülebilir

• Öngörü: Hac yolları yalnızca dini değil aynı zamanda lojistik ve diplomatik iş birliği anlamına geliyor.

• Yapılması Gereken: Şam-Amman-Mekke hattını yeniden açmak için Türkiye-Suudi Arabistan-Ürdün üçlü platformu kurulmalı.

🛡️ 4. İsrail’in Golan Planı Asimetrik Yolla Bozulabilir

• Öngörü: İsrail Golan ve Kuneytra üzerinden tampon hat kurarak İran’ı dengelemek istiyor ama fiilen Dürzî topraklarına nüfuz ediyor.

• Yapılması Gereken: Türkiye, Türkmen-Kürt-Çerkes-Dürzi Koridoru ile hem İsrail hem İran’ın vekil yayılmacılığına barışçıl ve çok kültürlü bir hatla cevap vermeli.

🛰️ 5. İstihbarat ve Veri Güvenliği Önceliği Artacak

• Öngörü: Mossad ve İran’ın istihbarat ağları Suriye’de yeniden yapılandı. Yerel liderlere sızma teşebbüsleri artacak.

• Yapılması Gereken: Türkiye, bölgesel istihbarat iş birliği için Ürdün, Lübnan ve Irak’la ortak izleme hücreleri kurmalı. “Arap Ayarı 2.0” yaşanmamalı.

🤝 6. “Yeni Anayasal Mimari” Tek Yol

• Öngörü: Suriye, eski merkeziyetçi yapıyla bir arada tutulamaz. Yeni anayasal model şart.

• Yapılması Gereken: Türkiye, “Hibrit Konsensüel Cumhuriyet” modeliyle sahada desteklediği yapıların siyasi karşılığını düşünmeli. Anayasa için BM zemininde yeni masa kurulmalı.

🪧 7. Suriye’nin Toplumsal Barışı için Ulusal Hafıza Platformu Kurulmalı

• Öngörü: Katliamlar, zorla kayıplar ve kimlik kırılmaları barışı imkânsızlaştırıyor.

• Yapılması Gereken: Türkiye öncülüğünde “Levant Hakikat ve Uzlaşı Komisyonu” modeliyle hem tarihî belgeleri hem sahadaki tanıklıkları içeren bir sivil arşiv sistemi başlatılmalı.

🗺️ 8. Bölgesel Güvenlik Mimarisinde Türkiye Liderliği Kabul Görüyor

• Öngörü: Arap dünyası, İran ve İsrail arasında ezilmektense Türkiye’nin dengeleyici rolünü kabul etmeye hazır.

• Yapılması Gereken: Türkiye, “SHIELD-LEVANT Bölgesel Güvenlik ve Kalkınma Platformu”nu kurarak Ürdün, Irak, Lübnan ile askeri-diplomatik ortaklıklarını kurumsallaştırmalı.

🏗️ 9. Ekonomi, Kalkınma ve Altyapı Barışı İnşa Eder

• Öngörü: Barış söylemi askeri değil ekonomik alanlardan beslenecek.

• Yapılması Gereken: Türk şirketleriyle, Körfez fonlarıyla ve Dünya Bankası teknik desteğiyle Suriye’nin güneyinde lojistik merkezler, mikro kredili üretim üsleri ve sosyal konut pilotları başlatılmalı.

hmed el‑Şaraa dönemi (2025–) için Suriye’de kurulan yeni bakanlıklar, anayasa taslağı ve yönetim modeli hakkında kapsamlı bir özet sunuyorum:

🏛️ 1. Yeni Bakanlık Yapısı (29 Mart 2025):

Şaraa liderliğindeki geçiş hükümetinde 23 bakanlık oluşturuldu, Başbakanlık makamı kaldırıldı ve bazı bakanlıklar birleştirildi Financial Times+8Wikipedia+8Wikipedia+8:

• Enerji Bakanlığı: Elektrik, petrol, su kaynakları birleştirildi.

• Ekonomi & Sanayi Bakanlığı: İç ticaret, dış ticaret ve sanayi birleştirildi.

• Spor & Gençlik Bakanlığı: Yeni kuruldu.

• Acil Durumlar Bakanlığı: Deprem ve kriz uzmanı Raed el‑Saleh (White Helmets) atandı.

• Ayrıca Eğitim, Sağlık, Ulaştırma, Adalet, İçişleri, Dışişleri, Savunma gibi bakanlıklar yer aldı Financial Times+3Wikipedia+3The Washington Post+3.

Bakanların belli bölümlerden azınlık temsil amacıyla seçildiği:Dürzî (Tarım), Kürt (Eğitim), Hristiyan (Sosyal), Alevî (Ulaştırma) temsilciler dahil edilmiş WikipediaFDDnextcenturyfoundation.orgThe Washington Post.

Anahtar bakanlıklarda HTS yakın çevresi güçlenmiş; demokrasi beklentilerini gölgeleyebilir The Guardian+1Wall Street Journal+1.

📜 2. 2025 Geçici Anayasa Taslağı

• Anayasa Deklari: 13 Mart 2025’te geçici anayasa ilan edildi; 5 yıl geçerlilik WikipediaArab Center Washington DCwashingtoninstitute.orgFinancial Times.

• Cumhurbaşkanlığı Sistemi: Başbakanlık kaldırıldı, yürütme tümüyle cumhurbaşkanının (Şaraa) yetkisinde The Washington Post+1Al Jazeera+1.

• Cumhurbaşkanı yasama ve yargı atamalarına (Meclis, Anayasa Mahkemesi vs.) doğrudan karar verebiliyor Financial Timesnextcenturyfoundation.org.

• Bu durum, demokratik dönüşüm açısından “tek taraflıya kaçan başkanlık” eleştirilerine neden oldu Financial TimesReutersnextcenturyfoundation.org.

⚖️ 3. Yönetim Modeli

• Güçlü Başkanlık: Cumhurbaşkanlığı doğrudan bakanları atıyor, yürütme tek elde toplanıyor Arab Center Washington DCnextcenturyfoundation.orgFinancial Times.

• Ulusal Güvenlik Konseyi: 12 Mart 2025'te kuruldu; Savunma, İçişleri, İstihbarat organları başkanın kontrolünde Wikipedia.

• Çift Meclis ve Meclis Üyelerinin Atanması: Cumhurbaşkanının milletvekili seçme hakkı var (Meclisin 1/3'ü), diğerleri de komisyondan seçiliyor Arab Center Washington DCnextcenturyfoundation.orgFinancial Times.

• Geçiş Süreci: Geçici anayasa kapsamında seçimler 2025–2030 arasında planlanıyor; fakat belirsizlik sürüyor Arab Center Washington DCwashingtoninstitute.orgFinancial Timesnextcenturyfoundation.org.

🧩 4. Değerlendirme & Öngörüler

✅ Olumlu Adımlar:

• Azınlık temsili sağlanması ve “teknokrat kabine” kurulduğu mesajı WikipediaFDDThe Washington PostFinancial Times.

• Geçici anayasa ilanı, demokratik dönüşüm için fırsat sunuyor WikipediaArab Center Washington DCwashingtoninstitute.orgFinancial Times.

⚠️ Riskler:

• Yürütme tek elde toplanıyor: Cumhurbaşkanlığı gücü çok yüksek ve eleştirilere açık Financial TimesReutersnextcenturyfoundation.org.

• HTS’nin etkisi güçlü: Ana bakanlıklarda HTS yakın çevreler var; laik-demokratik dönüşüm tehlikede Arab Center Washington DCnextcenturyfoundation.orgFinancial Times.

• Federalist talepler artabilir: Kürt ve Dürzi hareketler bu merkeziyetçi sistemi reddedebilir washingtoninstitute.org+15apnews.com+15Arab Center Washington DC+15.

🎯 Özet

Şaraa yönetimi, merkezi güç ve hızlı karar alma yeteneği sağlamak için güçlü bir başkanlık sistemi kurdu. Ancak bu sistem daha katılımcı, denge-denetim mekanizmalarına sahip değil. Diyalog, anayasa ve seçim süreci bu yapısal gerilimi yönetebilirse, Suriye geçiş sürecinde ilerleme kaydedebilir; aksi halde bölünme riskleri devam eder.