Sembol: Ford'un Brezilya’daki ilk otomotiv faaliyetini başlattığı tesisi Shenzhen merkezli BYD’nin alması

Brezilya’nın yoksul kuzeydoğu kesimindeki bir otomobil fabrikasının yeniden hizmete girmesi Çin’in dünyadaki yükselişinin ve Batı’nın geri çekilmesinin sembolü olarak görülebilir.

Camaçari’deki fabrika daha önce Amerikan Ford firmasına aitti. Henry Ford’un Brezilya’daki ilk otomotiv faaliyetlerini başlatmasından yaklaşık yüz yıl sonra aynı tesisi Shenzhen merkezli BYD firması devraldı.

Brezilya Devlet Başkanı Luiz Inácio Lula da Silva geçen yılki Çin ziyaretinde BYD’nin kurucusu ve başkanı milyarder Wang Çuanfu ile bir araya gelmişti. Buluşma sonrası BYD Asya dışındaki ilk otomobil üretim merkezi olarak Brezilya’yı seçti.

BYD 1 milyar doları aşan yatırım planı uyarınca Bahia eyaletinde yer alan Camaçari’de elektrikli ve hibrit otomobil üretimine bu yıl başlamayı planlıyor. Ayrıca otobüs ve kamyon şasisi imal edilecek ve pil malzemeleri işlenecek.

Brezilya’daki yeni fabrika istisna değil. Çinli şirketler dünyanın gelişmekte olan önemli ekonomilerine yatırımlarıyla elektrikli araç imalatı tedarik zincirine yerleşiyor.

Biden: Bize zarar verdi

ABD ve Avrupa’da yükselen himayecilik gelişen piyasaların Çin’in eline bırakılmasına yol açabilir.

Joe Biden geçen ay Pekin’in Çin sanayisine verdiği yoğun mali desteğe yüklendi ve birçok temiz teknoloji ürünü için yeni ağır gümrük vergileri uygulanacağını duyurdu. Bunların en önemlisi Çin yapımı elektrikli araçlara getirilecek yüzde 100’lük gümrük vergisi. Biden “Burada rekabet yok. Hilecilik var. Bu sürecin Amerika’ya verdiği zararı gördük” diye konuştu.

Tedbirlerin bir amacı da başkanlık yarışında Donald Trump’a karşı Biden’ın elini güçlendirmekti. Fakat Amerika’daki Çin yatırımlarının giderek kısıtlandığı bu dönemde söz konusu gümrük vergileri global otomotiv piyasasında büyük etki yaratacak. Pratikte dünyanın en büyük ekonomisi, Çin’in dünya lideri elektrikli araç üreticilerine kapıyı kapatmış durumda.

AB de önlem peşinde

Avrupa Birliği’nin Çin yapımı elektrikli araçlara sağlanan sübvansiyon aleyhindeki soruşturmasının da yakında sonuçlanması bekleniyor. Brüksel Çin yapımı düşük maliyetli araçların AB’ye akışını durdurarak Avrupalı üreticiyi koruma derdinde.

Hükümet yetkilileri, şirket yöneticileri ve uzmanlara göre Washington ile Brüksel’in temiz teknolojiye getirdikleri yeni gümrük vergileri sonrası Çinli aktörler dünyanın geri kalanındaki piyasalara odaklanacak.

Bu durumun dünyanın en önemli yükselen piyasalarında Çin hakimiyeti getirebileceğini söylüyorlar. Güneydoğu Asya, Latin Amerika, Orta Doğu, ayrıca ABD ve Avrupa kadar himayeci olmayan diğer Batılı ekonomiler de buna dahil.

Chrysler’ın eski Asya başkanı ve Şangay merkezli danışmanlık firması Automobility’nin kurucusu Bill Russo, “Gümrük vergilerini artırarak Çin’in ilerleyişini yavaşlatma tartışması önemli bir noktayı atlıyor. Bu tedbirler sadece kendi ülkenizi koruyor. Geri kalan her yer ise açıkta” diyor.

Çin’in yeni yatırımları genellikle iki yönlü ve hem otomobil imalatını hem de yeni ekonomi için merkezi öneme sahip hammaddeleri kapsıyor.

Stratejik ve Uluslararası Çalışma Merkezi’nden Ilaria Mazzocco’ya göre Çin’in küresel hedefleri birçok ülkeye kendi imalat tabanını genişletme ve “geleceğin teknolojileri” için doğrudan dış yatırım alma fırsatı sunuyor ve Batı bu gerçeği görmek durumunda.

“Gelişmekte olan bir ülkeye sırf Çin yatırımı olduğu için yeni fabrika ve arıtma tesislerinden vazgeçmesini söylemek zor. Kuşak ve Yol Projesi’nin çok büyük miktarda sürdürülemez borca yol açacağı savunuluyordu. Ama şimdi fabrikalar açıyor, yerel halka istihdam sağlıyorlar. Böyle bir durumda bu ülkelerin liderleri haklı olarak ‘Neden olmasın?’ diye soruyor.”

Genişleme yeni başlıyor

Uluslararası Enerji Ajansı bu yıl Çin’de 10.1 milyon, Avrupa’da 3.4 milyon, ABD’de ise 1.7 milyon elektrikli taşıt satışı öngörüyor. Dünyanın geri kalanındaki toplam satış ise 1.5 milyonun altında kalacak.

Ama Ajans 2030 itibarıyla dünyadaki elektrikli araç mevcudunun sekize katlanarak 240 milyona çıkacağını tahmin ediyor. Bu da yıllık satışın 2025’te 20 milyona, 2030 yılında ise 40 milyona, yani bütün otomobil satışlarının yüzde 30’una yükselmesi demek. Üstelik yeni piyasaların bu genişlemedeki payının giderek artması bekleniyor.

Çin’in elektrikli araç ekosistemine dahil olduğu en çarpıcı örnek ise dünyanın en büyük nikel rezervlerine sahip olan Endonezya. Nikel, elektrikli araç pillerinin temel bileşenlerinden biri.

Sadece geçen yıl Çin ve Hong Kong merkezli şirketler Endonezya’ya 13.9 milyar dolar yatırım yaptı. Bunun metal ve madencilik sektörüne yapıldığı düşünülüyor.

Endonezya’ya 1.3 milyar dolar

Endonezya Morowali Sanayi Bölgesi CEO’su Alexander Barus başka ülkeler tereddüt ederken Çinli bankaların nikel tesislerine finansman sağlamaya iştahlı yaklaştığını söylüyor. Çinli nikel üreticisi Tsingshan ile yerel bir ortağın inşa ettiği bu alan, ülkenin en büyük nikel işleme bölgesi.

Endonezya’nın önemli kaynaklarına erişim elde eden Çinli şirketler elektrikli araç fabrikaları kurmakta da ilk hamleyi yapan oldu. Endonezya ve özellikle Devlet Başkanı Joko Widodo elektrikli otomobil üretimi için Tesla gibi diğer önemli firmalarla da flört halinde olsa da BYD bu yıl başlarında Endonezya’daki elektrikli otomobil fabrikası için 1.3 milyar dolar yatırım yapacağını açıkladı.

Brezilya’da da durum benzer. BYD ve bir diğer Çinli firma olan Great Wall Motor yerel üretime başlamak üzere. Latin Amerika’nın en büyük ekonomisi olan Brezilya’da üretilecek araçlar bölge geneline ihraç edilebilir.

Great Wall Brezilya’ya yaklaşık 1.9 milyar dolar yatırım yapıyor. Üretimin bu yıl Sao Paulo eyaletindeki Iracemapolis kentinde bulunan eski Mercedes-Benz fabrikasında başlaması bekleniyor.

BYD ise Camaçari’deki imalat yatırımının yanı sıra Brezilya’da lityum madenciliği varlıkları kovalıyor. Ülkede elektrikli araçlar pilleri için kilit önem taşıyan lityum çıkarma faaliyetleri hız kazanmış durumda. 

Dünyanın altıncı büyük otomobil piyasası olan Brezilya elektrikli araçlara geçişte görece ağır davrandı. Bunun bir sebebi de şeker kamışından elde edilen düşük karbonlu etanol kullanımının yaygın olması. Ama değişim emareleri var. Son aylarda Çin’in en çok elektrikli araç ihraç ettiği ülkeler arasında Belçika’yı geride bırakan Brezilya birinciliğe yükseldi.

Brezilya hükümeti yerli sektörü harekete geçirmek adına elektrikli ve hibrit araç ithalatındaki gümrük vergilerini artırıyor. 2026 ortasında oran yüzde 35’i bulacak. Kendisi de eski bir metal işçisi olan Devlet Başkanı Lula sanayide “yeşil” hamle vizyonunu yürürlüğe koydu.

Çin’in bölgedeki tanıtım hamlesinin bir ayağı da BYD’nin Güney Amerika ülkelerini bir araya getiren Copa America futbol turnuvası sponsorluğu olacak.

Pekin ise üreticilerin küresel atılımını genişletmeyi daha geniş bir stratejinin parçası olarak görüyor. Devlet Başkanı Şi Cinping’in amacı amiral gemisi niteliğindeki Kuşak ve Yol Projesi aracılığıyla Çin’in gelişmekte olan ülkelerle siyasi ve ekonomik bağlarını güçlendirmek.

Son yıllarda Çin’in yükselen piyasalara ihracatı gelişmiş ülkelere yaptığı ihracatı geride bıraktı.

Çin otomotiv sektörünün yeni piyasalara girişi birtakım çokuluslu markaların pazar payını tehdit ediyor. Güneydoğu Asya pazarında güçlü Japon şirketleri özellikle kaygılı.

Washington’ı en çok kaygılandıran yerlerden biri Meksika. ABD, Kanada ve Meksika arasındaki USMCA ticaret anlaşması sebebiyle ABD pazarına erişimi bulunan ülke de Çinlilerin gözdelerinden biri. Çin’in global genişlemesi Avustralya’da da milli güvenliğe dair yeni soruları gündeme getiriyor. İleri teknolojiye sahip yeni otomobillerin sürücülerden ve çevre ortamdan bilgi topladığı biliniyor.