Mesud Pezeşkian yönetimindeki İran: Tekneyi sallamadan değişime yönelmek

İran'ın 2005'ten bu yana ilk reformist cumhurbaşkanının seçiminde düşük katılım, devlet ile toplum arasında benzeri görülmemiş bir kopukluğu gösteriyor. Gündemini ilerletmek için muhafazakar düzende yolunu bulmalı.

Tebrizli, büyük ölçüde bilinmeyen bir reformist milletvekili, kalp cerrahı Masoud Pezeshkian, ani seçimde beş muhafazakar adayı yenerek İran'ın dokuzuncu cumhurbaşkanı olmak için olasılıklara meydan okudu. 19 Mayıs'ta bir helikopter kazasında ölen sertlik yanlısı cumhurbaşkanı Ebrahim Raisi'nin yerini aldı.  

Pezeshkian'ın zaferi ve seçim yarışının dinamikleri, İran'ın siyasi manzarası ve ülkenin muhtemel gidişatı hakkında önemli bilgiler sağlıyor.

Seçim İran hakkında neleri ortaya koyuyor?

Öncelikle, devlet ile İran toplumu arasındaki kopukluk hiç bu kadar yüksek olmamıştı. İlk turda, oy kullanmaya hak kazananların yalnızca yüzde 39'u oy kullandı; bu, İslam Cumhuriyeti'nin başkanlık seçimleri için tarihi bir düşük oran ve Mart ayındaki parlamento seçimlerindeki düşük katılımın ardından geldi. 

Reformistler ve muhafazakarlar arasındaki olağan ayrım artık geçerli görünmüyor. Seçim kampanyası muhafazakar kamp içinde sert bir rekabetle karakterize edildi.

İkinci turda, sadece Pezeshkian ve sertlik yanlısı Saeed Jalili yarışta kaldığında, yaklaşık %49,8 katılım oldu, bu İran'ın cumhurbaşkanlığı seçimlerindeki en düşük katılımlardan biriydi. Pezeshkian'ın ikinci turdaki kampanyası, ilk turu boykot eden genç ve hayal kırıklığına uğramış insanları ikna etmeye çalıştı, ancak sonuçlar halk arasındaki ilgisizlik ve hoşnutsuzluğun boyutunu gösteriyor.

İkinci olarak, reformistler ve muhafazakarlar arasındaki olağan ayrım artık geçerli görünmüyor. Seçim kampanyası, muhafazakar kamp içinde sert çizgideki Celili ile geleneksel muhafazakar ve parlamento sözcüsü Mohammad Bagher Qalibaf arasındaki acımasız bir rekabetle karakterize edildi. 

Liderliğin kampa oyların bölünmesini önlemek için tek bir aday altında birleşme yönündeki baskısına rağmen ikisi de kabul etmedi. İkinci tura kalmayı başaramayınca Qalibaf, Celili'yi destekledi ancak tüm destekçileri aynı şeyi yapmadı. Sonuçlar, Qalibaf'ın oylarının en azından bir kısmının Pezeshkian'a kaydığını ve zaferine katkıda bulunduğunu gösteriyor. 

Üçüncüsü, bazı değişikliklerden yana olanlar, statükoyu onaylayanlara üstün gelmeyi başardı. Bu, halk arasında yaygın ilgisizliğe, güvenlik güçlerinin hoşnutsuzluğu şiddetle bastırma girişimlerine ve kilit reformist ve ılımlı figürlerin kurulmasıyla ilerici marjinalleşmeye rağmen gerçekleşti. İran'ın içinden gelen, marjinal bile olsa, reform talebi hâlâ hesaba katılması gereken bir gerçekliktir.

Değişim ama çok fazla değil

Pezeshkian'ın geçmişi ve seçim kampanyası sırasında yaptığı açıklamalar, bir miktar değişiklik hedeflese de tekneyi sallamaya çalışmayacağını gösteriyor. Tartışmalar sırasında sık sık Yüce Lider Ayetullah Ali Hamaney'e sadakat sözü verdi ve İran'ın siyasi sisteminin devamlılığını asla sorgulamadı. 

Kuruluş tarafından bir tehdit olarak görülmüyor. Muhtemelen bu, ilk etapta Muhafız Konseyi (adayları veto etmekten sorumlu organ) tarafından onaylanmasının, yarışta yer almasına izin verilen tek reformist aday olmasının ve Muhammed Hatemi'nin 2005'te görevden ayrılmasından bu yana ilk reformist başkan olmasının nedenidir. 

Pezeshkian, 'İran İçin' sloganıyla sessizlerin sesi olmayı, protestoculara yönelik baskılara karşı çıkmayı ve kadınların başörtüsü takma konusunda özgür iradelerini desteklemeyi vaat etti. 

Pezeshkian'ın kampanyası, yaptırımların hafifletilmesi, ülkenin ekonomik koşullarının iyileştirilmesi ve bölgesel savaşın eşiğinden uzaklaşılması için nükleer konu da dahil olmak üzere Batı ile ilişki kurulması gerekliliğine odaklandı. 

Görev süresi boyunca, daha önce reformistler ve ılımlıların günlük hayatlarında pek somut bir değişiklik olmadan yönetimde yer aldığı büyük ölçüde hayal kırıklığına uğramış bir nüfusu kazanmaya çalışacaktır. Bu tür adımlar muhtemelen internet kısıtlamalarının sona ermesi için baskı yapmayı ve kadın veya azınlık hakları da dahil olmak üzere bazı sosyal özgürlükleri teşvik etmeyi içerecektir.

Dış politikada ise Pezeshkian'ın kampanyası, yaptırımların hafifletilmesi, ülkenin ekonomik koşullarının iyileştirilmesi ve bölgesel savaşın eşiğinden uzaklaşılması için nükleer konu da dahil olmak üzere Batı ile ilişki kurulması gerekliliğine odaklandı. 

Reisi'nin Arap ülkeleriyle yakınlaşmasını da överek, Batı ile ilişkiler dışındaki konularda önceki yönetimin politikasını büyük ölçüde sürdüreceğinin sinyalini verdi.

İlk zorlukları

Onun acil mücadelesi, muhafazakarların egemen olduğu bir parlamento tarafından onaylanması gereken siyasi gündeminin uygulanmasını sağlayabilecek kabine üyelerini seçmek olacak - biraz zaman alacak bir denge eylemi. Sinyal, reformist kampın böyle bir listeye sahip olmadığını gösteriyor, çünkü seçim sonuçları beklenmedikti ve beklentiler, Raisi'nin kazasından önce muhafazakar güçlerin en az beş yıl daha iktidarda kalması yönündeydi. 

Muhafazakâr güçlerin… iktidardaki reformistlerin oluşturduğu ortak tehdit karşısında önümüzdeki aylarda birleşmeleri muhtemel.

Bazı isimler şimdiden ortaya atılıyor. Bunlar arasında Abbas Araghchi'nin dışişleri bakanı olarak atanması olasılığı da var. 

Seçim kampanyası sırasında Pezeshkian'ın dış politika danışmanlığını yapan eski dışişleri bakanı Cevad Zarif'in (İSTİFA ETTİ) aksine, Araghchi muhafazakar kampta büyük ölçüde olumlu karşılanıyor ve nükleer anlaşma müzakerelerinde önemli bir rol oynamış durumda.

Kabinesi atandığında, Pezeshkian'ın başlıca meydan okuması muhafazakar güçler tarafından oluşturulacak. Şu anda bölünmüş olsalar da, önümüzdeki aylarda iktidardaki reformistlerin oluşturduğu ortak tehdit karşısında birleşmeleri muhtemel. Muhtemelen, kontrolleri altındaki tüm seçilmemiş ve seçilmiş kurumları, özellikle muhafazakarların gücünü veya çıkarlarını tehdit ettiği algılandığında, Pezeshkian'ın eylemlerini baltalamak için kullanacaklar.