iRAN TRUMPLA İşbirliği yapacak mı

Trump ABD Başkanı olarak ikinci dönemine hazırlanırken gözler, İran'a yönelik ilk dönemki baskı politikasını yeniden canlandırıp canlandırmayacağına çevrildi. Ancak İranlılar yıllarca süren yaptırımların ardından ekonomik zorluklarla mücadele ederken, liderleri bu kez farklı bir ilişki kurmak istediklerinin sinyallerini veriyor.

Geçen hafta Birleşmiş Milletler nükleer gözlemcisi, İran'ın bomba yapımı için gerekli seviyeye yakın zenginleştirilmiş uranyum üretimini durdurmayı kabul ettiğini açıkladı ki bu bazılarınca Trump'a uzatılmış bir zeytin dalıydı. Açık sözlü bir reformist olan yeni İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, temmuz ayındaki sürpriz seçim zaferinden bu yana yaptırımların hafifletilmesine, Batı ile yakınlaşmaya ve İranlılar için ekonomik “normalliğe” öncelik verdi.

Tahran da haziran sonundan bu yana ham petrol fiyatlarındaki %15'lik düşüşle ve yaklaşan küresel bolluğun gelecek yıl daha fazla düşüşü tetikleyeceği beklentisiyle mücadele ediyor. Tahran'ın en büyük müşterisi olan Çin'deki rafinerilerin düşük fiyatlı varilleri kapışması ve Biden yönetiminin benzin maliyetlerini dizginlemek için yaptırımların uygulanmasını hafifletmesiyle İran petrol üretimi son yıllarda önemli ölçüde toparlandı. İslam Cumhuriyeti'nin yaptırımları aşmak için kurduğu müthiş lojistik ağa rağmen bu toparlanmanın bir başka Trump dönemine karşı dirençli olup olmayacağı belirsiz.

Pezeşkiyan, İran'da %30'u aşan enflasyon, yakıt sıkıntısı, yüksek sermaye çıkışları ve Avrupa ve ABD'ye göç yoluyla vasıflı ve eğitimli işçilerin kaybı gibi sayısız ekonomik zorlukla karşı karşıya. Riyal dolar karşısında art arda rekor düşük seviyelere geriledi ve Mayıs 2018'den bu yana değerinin %90'ından fazlasını kaybetti. Ancak İran'ın atom faaliyetleri üzerindeki çekişmeler bir faktör olmaya devam ediyor ve Tahran (silaha hazır uranyum üretmeyi durdurmayı taahhüt etse bile) geçen hafta BM gözlemcisinin kınamasına yanıt olarak nükleer programındaki santrifüj sayısını artıracağını açıkladı.

İran'ın altyapısı için gerekli kritik yatırımların yapılmaması, Tahran'ı kendi rafinerileri yetişmekte zorlandığı için yüksek kaliteli benzin ithalatını artırmaya zorlarken, elektrik santralleri evlere ve sanayiye elektrik sağlamakta zorlandığı için sürekli elektrik kesintileri uygulamaya başladı. Tüm bunlar daha da yüksek enflasyona işaret ediyor ki Pezeşkiyan'ın hem içeride hem de dışarıda bölgesel çatışma ve istikrarsızlığın yaşandığı bir dönemde bunu kaldırması mümkün değil. İran 2019'da benzin fiyatlarındaki artışın tetiklediği ölümcül protestolarla sarsılmış, üç yıl sonra da 1979'dan bu yana Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney'e ve ülkenin dini yönetim sistemine karşı en büyük halk tepkisi olan ulusal ayaklanma patlak vermişti.,

Ajansın üye devletlerden oluşan yönetim kurulu toplanacak ve karar tasarısını oylamaya sunacak. Öneri kabul edilirse, İran'a karşı olası misilleme önlemleri için konuyu BM Güvenlik Konseyi'ne gönderebilecek resmi ve ayrıntılı bir rapor hazırlanacak. Özellikle Avrupa ülkelerinin, bazı denetçilerin kilit nükleer sahalara girişini engellediği ve buralardaki kamera ve diğer izleme araçlarını söktüğü için İran'a yönelik bir kınama kararını ertelemeye istekli olup olmadıkları belirsiz. Yeni raporun bir ekinde, BM müfettişlerinin yıllardır yasak olanlar da dahil olmak üzere bir dizi kilit nükleer tesise hala erişemediği ve ajansın artık nükleer yakıtın gizli tesislere yönlendirilmediğini garanti edemediği belirtildi.

'Her an üretime yeniden başlayabilir'

UAEK Başkanı Rafael Grossi'nin Tahran ziyareti sırasında İranlılar, muhtemelen bir ciddiyet gösterisi olarak, Amerikalı, Avrupalı ve İsrailli yetkilileri en çok endişelendiren zenginleştirme sürecini durdurma hazırlıklarından söz ettiler. Albright, ajansın kınama kararından vazgeçme olasılığı konusunda “Umarım böyle bir şey olmaz. Zenginleştirme sınırlaması anlamsız olur çünkü İran her an üretime yeniden başlayabilir. Zaten stoklarında dört ya da beş nükleer silah için yeterli yakıt üretmeye yetecek kadar malzeme var" dedi.

Raporda, son raporlama döneminde İran'ın %60 saflıkta zenginleştirilmiş uranyum stokuna 35 kilo daha eklediği belirtildi. Bu, 2021'in başlarında bombaya yakın kalitede malzeme üretmeye başlamasından bu yana ürettiğinin yaklaşık %10'una tekabül ediyor. Raporda İran'ın nükleer programı için Rusya'dan, muhtemelen Moskova'nın Ukrayna'daki savaşına yardım etmesi karşılığında, teknik yardım aldığına dair herhangi bir belirti yer almadı. ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken bir aydan uzun bir süre önce yaptığı bir konuşmada bu iddiada bulunmuş ancak İran'ın ne tür bir yardım aldığına dair hiçbir ayrıntı vermemişti.

ABD'li yetkililer İran'ın, İran'ın milislerini ve vekil güçlerini yöneten komutan General Kasım Süleymani'yi öldüren 2020 drone saldırısının emrini vermesinin intikamını almak için Trump'ı öldürmeye çalıştığını söyledi. Adalet Bakanlığı, yetkililerin İran'ın Trump'a yönelik komplolarıyla ilgili olduğunu söylediği iki iddianame yayınladı. ABD'li yetkililer İran'ı Trump yönetiminden başka isimlere suikast planlamakla da suçladı. Bu haber için görüşülen yetkililer, hassas diplomatik mesajlar hakkında konuşmak için isimlerinin gizli kalması koşuluyla konuştular.