İran'ın erozyona uğrayan orta sınıfı ülkenin ilerlemesini engelleyecek mi?

Temmuz 2024'te, Batı'da yaşayan ve araştırmalar yürüten İran doğumlu ekonomistler Mohammad-Reza Farzanegan ve Nader Habibi, ekonomik yaptırımların İran'ın orta sınıfının büyüklüğü üzerindeki etkisini inceleyen bir çalışma yayınladılar.

Tahran Ticaret Odası tarafından yakın zamanda Farsçaya çevrilen çalışma, ülkeye uygulanan ekonomik yaptırımların zararlı etkilerinin kanıtı olarak İran medyasında geniş yer buldu.

Çalışmanın bulgularına göre, İran'ın orta sınıfı Batı yaptırımları nedeniyle 2012 ile 2019 arasında %88 gibi şaşırtıcı bir oranda küçüldü, yıllık ortalama %11'lik bir düşüş yaşandı. Yaptırımlar ekonomik büyümede yavaşlamaya, çok sayıda özel şirketin çökmesine ve enflasyonda keskin bir artışa yol açtı, bu da İran'daki ortalama gerçek yıllık gelirde %28'lik bir düşüşe neden oldu.

Bulgular, son on yıldır İran'ı etkisi altına alan ve orta sınıfı ağır bir şekilde etkileyen ciddi ekonomik kriz göz önüne alındığında şaşırtıcı değil. Ekonomik kriz tüm nüfusu etkilemiş olsa da, zorlukların yükünü orta sınıf çekmiştir. Üst sınıflar genel olarak ekonomik gerilemeye dayanabilmiş ve alt sınıflar hükümetten sübvansiyonlar ve temel ithal mallar şeklinde kısmi tazminat almıştır. Ancak, orta sınıf ekonomik yükü büyük ölçüde omuzlamıştır.

Direniş ekonomisi

Bazı gözlemciler bu bulguları, ekonomik yaptırımların İran ekonomisine etkili bir şekilde baskı yaptığına dair cesaret verici bir işaret olarak görüyor ve Tahran rejimini duruşunu yumuşatmaya ve nükleer programı konusunda Batı ile yenilenen müzakereleri kabul etmeye zorluyor. Bu bakış açısı, yeni İran Cumhurbaşkanı Masoud Pezeshkian'ın yaptırımları kaldırma çabasıyla Batı ile yenilenen diyaloğu sürdürme vaatleriyle daha da güçleniyor.

Ancak bu yaklaşım, İran ekonomisini iyileştirmenin anahtarının yaptırımları kaldırmak olmadığına inanan Yüce Lider Ali Hamaney liderliğindeki muhafazakar ve radikal grupların görüşleriyle çelişiyor. Bunun yerine, gelir kaynaklarını ve ekonomik piyasaları çeşitlendirerek artan öz güveni ve Batı'ya olan ekonomik bağımlılığı azaltmayı vurgulayan bir "direniş ekonomisi" aracılığıyla ekonominin yaptırımların dayattığı koşullara uyarlanmasını savunuyorlar.

Dahası, İran orta sınıfının devam eden erozyonu ülkedeki siyasi değişim beklentileri için olumsuz sonuçlar doğuruyor. Son on yıllarda, İran rejimi ile genç nesiller, özellikle de devrimin ikinci ve üçüncü nesilleri arasında giderek artan bir uçurum oluştu ve bu nesiller devrimci değerlerden giderek uzaklaşıyor. Bu eğilim, Batı kültürüne daha fazla maruz kalan orta sınıf arasında en belirgindir.

Orta sınıfın 2009 Yeşil Hareketi'ndeki merkezi rolü ve İranlı kadın Mahsa Amini'nin Eylül 2022'de ölümünün ardından patlak veren protesto dalgası bu dinamiği vurguluyor.

Siyasi yorumcu ve rejim eleştirmeni Sadegh Zibakalam, yakın zamanda verdiği bir röportajda, protesto gösterilerinde kentli orta sınıfın oynadığı merkezi role dikkat çekerek, Tahran da dahil olmak üzere düşük gelirli grupların yoğun olarak yaşadığı bölgelerdeki göreceli sakinliğe dikkat çekti.