BRI

Yeşil İpek Yolu

BRI'nin başlangıcından bu yana en önemli eleştirilerinden biri, projelerinde çevre standartlarına yeterince dikkat edilmemesi olmuştur. Dahası, Paris Anlaşması Çin'i iklim değişikliğine karşı daha sorumlu bir yaklaşım benimsemeye zorlamıştır. Ayrıca, Covid-19 salgınından sonra yeniden açılmanın ardından artan taleple yönlendirilen fosil yakıt fiyatlarındaki artış, Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden kaynaklanan artan jeopolitik risklerle birleştiğinde, enerji verimliliğini artırma ve enerji portföyünü çeşitlendirme ihtiyacını artırmıştır; özellikle yenilenebilir enerji kaynaklarına odaklanılmıştır. Öte yandan, birçok BRI ülkesi sürdürülebilir kalkınmada önemli zorluklarla karşı karşıyadır ve yeşil ekonomiyle ilgili Çin malları ve hizmetleri için önemli bir pazar yaratmaktadır. Bu tür faktörler, Çinli politikacıları yeşil ve sürdürülebilir bir BRI'ye öncelik vermeye ve Yeşil İpek Yolu'na (GSR) yol açmaya yöneltmiştir.

Sağlık İpek Yolu

Sağlık İpek Yolu'nun (HSR) tarihi 2015 yılına dayansa da COVID-19 salgını, çeşitli nedenlerle BRI içindeki önemini önemli ölçüde artırdı. Bir yandan, karantinalar ve seyahat yasakları gibi COVID-19 kısıtlamaları, çeşitli BRI altyapı projelerinin askıya alınmasına, yavaşlamasına veya kalıcı olarak durdurulmasına yol açtı. Örneğin, bu kısıtlamalar küresel tedarik zincirlerini bozdu ve bu tür projeler için artan maliyetlere neden oldu. Ek olarak, COVID-19 salgınının getirdiği mali yük, birçok BRI ülkesini bütçelerini yeniden değerlendirmeye ve sağlık harcamalarına öncelik vermeye zorladı. Öte yandan, COVID-19 salgını Çin'e tıbbi yenilikler, ilaç ve tıbbi ihracat, aşı diplomasisi, yurtdışındaki sağlık uzmanları arasındaki iş birliği ve tıbbi tesislerin inşası için fırsatlar da sundu. Dahası, COVID-19 salgınının yönetimiyle ilgili eleştirilere yanıt olarak Çin, kendisini uluslararası toplumun sorumlu bir üyesi olarak konumlandırmaya çalıştı. Pandeminin sona ermesine rağmen Yüksek Hızlı Tren (HSR), BRI ülkeleri arasında sağlık sektöründe kapsamlı iş birliği ve değişimin çerçevesi olarak ortaya çıktı.

Dijital İpek Yolu

HSR gibi Dijital İpek Yolu'nun (DSR) tarihi de 2015 yılına dayanmaktadır. Ancak son yıllarda COVID-19 salgını, dijital ekonominin hızla büyümesi, ABD ile Çin arasında teknolojiyle ilgili artan gerginlikler ve küresel jeopolitik gelişmeler gibi çeşitli gelişmeler, DSR'yi Çinli politika yapıcılar için giderek daha önemli hale getirmiştir. Yukarıda belirtilen girişimlere benzer şekilde Çin, birçok tehdidi ustalıkla fırsata dönüştürmüş ve fırsatları da başarıyla değerlendirmiştir. Örneğin, COVID-19 kısıtlamaları BRI altyapı projelerinin ilerlemesini engellemiş olsa da Çin, dijital ekonomisini geliştirmek için pandemi sırasında yurtiçinde ve yurtdışında dijital hizmetlere ve mallara olan talebin artışını değerlendirmiştir. Ek olarak Çin, ABD'nin teknoloji tabanlı tehditlerini, ABD ve diğer küresel teknoloji liderlerinden teknolojik bağımsızlığını artırmak için bir katalizöre dönüştürmüştür. Dijital bağlantıyı iyileştirmeyi hedefleyen DSR'nin, dijital altyapı (4G/5G kablosuz iletişim, geniş bant, deniz altı kabloları, uydu sistemleri, bulut bilişim ve gözetleme sistemleri gibi), akıllı şehirler ve sınır ötesi e-ticaret gibi çeşitli sektörleri kapsadığını belirtmekte fayda var.

Kutup İpek Yolu

Kutup İpek Yolu (PSR), Kuzey Amerika, Doğu Asya ve Batı Avrupa'yı Kuzey Kutup Dairesi'nden birbirine bağlayan Arktik nakliye rotalarını ifade eder. Tarihsel olarak, geniş miktarda deniz buzunun varlığı, Kuzey Kutup Dairesi'nden nakliyeyi zorlaştırmıştır. Ancak, küresel ısınma nedeniyle deniz buzunun erimesi, bu bölgede nakliye fırsatlarını giderek daha fazla açmıştır. Bu gelişme, büyük pazarlar arasındaki mevcut veya alternatif rotalara kıyasla daha kısa ve potansiyel olarak daha ucuz ve daha uygun maliyetli nakliye rotaları sağlayabilir. PSR'nin bir diğer amacı da Arktik'teki minerallerin, fosil yakıtların ve diğer cansız kaynakların sömürülmesini kolaylaştırmaktır. Rusya-Ukrayna Savaşı 2014'te başlamış olsa da, Rusya'nın Kırım'ı ilhak etmesinin ardından ve Rusya'ya yaptırımlar uygulanması, özellikle Çin-Moğolistan-Rusya Ekonomik Koridoru ve Yeni Avrasya Kara Köprüsü Ekonomik Koridoru aracılığıyla BRI'nin ilerlemesini engellemiş olsa da, Rusya'nın Çin'e olan artan ekonomik bağımlılığı, ikincisine Arktik'teki faaliyetlerini genişletmek için daha fazla hareket alanı sağlamıştır. Üstelik Rusya'nın 2022'de Ukrayna'yı işgal etmesi ve bunun sonucunda Rusya'ya yönelik yaptırımların ağırlaştırılması bu ikili etkiyi daha da kötüleştirdi. 

Yeni bir evrim mi?

BRI, Çin'in aşırı kurulu kapasitesinin kullanımını artırmayı, Çin ürünleri için pazarları genişletmeyi, Çin'in hammaddelere erişimini kolaylaştırmayı, Çin'in teknolojik yeteneklerini geliştirmeyi ve böylece küresel etkisini genişletirken ekonomisini yeniden dengelemeyi amaçlamaktadır. BRI'nin temel hedefleri kara tabanlı İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve deniz tabanlı 21. Yüzyıl Deniz İpek Yolu'nu kurmaktı. Ancak, DSR, GSR ve HSR, çeşitli zorluklara yanıt olarak ve ortaya çıkan tehdit ve fırsatlardan yararlanmak için BRI içinde giderek daha fazla önem kazanmıştır. Amerika Birleşik Devletleri'nin Afganistan'dan çekilmesi, Afganistan İslam Cumhuriyeti'nin çöküşü ve bu ülkede Taliban kontrolü altında Afganistan İslam Emirliği'nin yeniden kurulması gibi jeopolitik gelişmelerin ve Rus-Ukrayna savaşının ilk BRI için önemli zorluklar yarattığını belirtmek önemlidir. Bu bağlamda, yukarıda belirtilen küçük girişimler yalnızca büyük girişimi (yani BRI) sürdürmekle kalmamış, aynı zamanda onu orijinal biçiminden oldukça farklı bir şeye dönüştürmüştür. ABD Başkanı'nın yakın zamanda duyurduğu Kanada ve Grönland'ı bu ülkeye ilhak etme planları ve ABD'nin Panama Kanalı'nı kontrol etmesi gibi yeni jeopolitik gelişmelerin, Kuşak ve Yol Girişimi'nde yeni bir evrime yol açıp açmayacağı ise henüz belli değil.